38. ص (از حروف مقطع رمز)

محور سوره، دعوت پیامبر به توحید و اخلاص در عبودیت است. از این رهگذر موضع موافقین و مخالفین و رویاروئی جبهه حق و باطل و سرانجام دو گروه است. قیامت و مسئله خلقت انسان و امر خدا به سجود برآدم در جهت اغواء و گمراه کردن و اینکه فقط مخلصین از دام شیطان می‌رهند، از مسائل دیگر این سوره است.

این سوره که 88 آیه دارد، حدود سالهای 4 و 5 بعثت پیامبر در مکه نازل شده است.

39. زُمَر (جمع زمره: گروهها ودسته‌ها)

از آیه 70 تا آخر سوره، بیان می‌کند که در قیامت که روز کیفر و پاداش کافران و متقین است، گروه گروه مردم به سوی سرنوشت و جایگاه ابدی خودشان (دوزخ یا بهشت) سوق داده می‌شوند. نام دیگر سوره «غُرّف» (غرفه‌ها) است. به این مناسبت که در آیه 20 از غرفه‌های چند طبقه متقین در بهشت یاد شده است.

در این سوره، در مورد اخلاص دین برای خدا و بیدار ساختن قلوب برای پذیرش حق، و مقایسه حال و سرنوشت مومنین ومشرکین در دنیا وآخرت، مطالبی بیان شده است. و در مجموع، سوره ،سوره پاداش‌ها و کیفرها و نتایج اُخروی اعمال ما در دنیاست.

این سوره مکی است و 75 آیه دارد.

40. مؤمن (ایمان آورنده)

از آیه 27 به بعد از «مومن آل فرعون» یاد می‌کند.

مردی که در بطن نظام طاغوتی فرعون، مخفیانه به دعوت موسی گرویده بود و به نفع او در مجامع دولتی تبلیغ می‌کرد و از موسی درمقابل توطئه‌های خائنانه فرعون و وابستگانش دفاع می‌ نمود.

نام دیگر سوره «غافر» است.یعنی بخشنده گناه و خطاپوش در آیه 3 با این صفت از خدا یاد شده است. نام دیگر سوره «طول» است یعنی نعمت پایدار و در همین آیه از خداوند با عنوان صاحب نعمت (ذی الطول) یاد شده است.

از مطالب دیگر این سوره، درگیری هواداران حق و باطل، قدرت مطلقه خدا در قیامت ، رمز سرنگونی قدرتهای باطل و جبار پیشین، دعوت موسی، تقسیم بندی مردم در رابطه با اعمالشان در قیامت و...می‌باشد.

این سوره مکی که دارای 85 آیه می‌باشد، در سالهای قبل از هجرت نازل شده است.

41. فُصَلَت (بخش بخش و فصل فصل شده)

درآیه 2 می‌گوید: «این قرآن کتابی است که آیاتش برای مردمی که علم وآگاهی دارند، بخش بخش نازل شده است.»

این سوره به نام «مصابیح» هم یاد شده زیرا در آیه 12 از زینت کردن و آراستن آسمان توسط ستاره‌ها که چراغهائی هستند سخن به میان آمده است.

این سوره را بعضی هم به نام «حم. سجده» می‌شناسند.

قرآن، رسالت، خدا، آخرت، وحی، توحید، از مسائل دیگر این سوره می‌باشد. سوره فصلت، تجلی قدرت مطلقه خداوند است، هم در دنیا و در رابطه با هلاک کردن مکذبین و ظالمین و هم در آخرت و هنگام حسابرسی اعمال بندگان.

54 آیه دارد و در اوائل بعثت در مکه نازل گشته است.

42. شوری (مشورت و همفکری و نظرخواهی)

در آیه 38 اصل اجتماعی شورا در امور اجرائی، از صفات مومنانی به حساب آمده که اهل تقوا و نماز و انفاق و همیاری هنگام ستمدیدگی می‌باشند.

محور این سوره، وحی و محتوای پیام آنست و حالت پذیرش یا انکار مردم نسبت به آن وبرخی از نشانه‌های خدا و نیز نتایج اعمال و راه مستقیم الهی بیان شده است و باز، نقبی به آخرت و سرای ابدی درآنجهان، و همچنین بیان بعضی از نعمتهای الهی.

این سوره مکی که 53 آیه دارد یکسال قبل از هجرت نازل شده است.

43. زُخرُف (زینت و زیور)

در آیه 33 تا 35 در بیان بی ارزشی جلوه‌های مادی و فریبنده دنیا می‌خوانیم:

«اگر به خاطر این نبود که مردم امتی یکپارچه و همسان باشند، خداوند برای کافران، خانه‌هائی با سقف‌های نقره گون و بالاخانه ها و درها و تخت‌ها و زیورها و... قرار می‌داد.»

با بیان این معنی، خداوند ارزش را به آخرت وآنچه باقی است می‌دهد و نوعی جدل و بحث در مورد معتقدات بی اساس مشرکین انجام گرفته و از اتکاء آنان به اندیشه‌های خرافی که میراث نیاکان است انتقاد شده است تا زمینه قلبی برای ایمان، آماده گردد.

در بخشی دیگر از شیوه استخفافی فرعون و معیارهای غلط آنان در ارزشیابی یاد شده و به عنوان نمونه از دعوت عیسی یاد شده است.

از جمله مسائل دیگر این سوره، تصحیح اعتقادات خرافی، جدال توحیدی، آیات قیامت، فرستادن انبیاء به خصوص ابراهیم و موسی و عیسی می‌باشد.

این سوره مکی است. دارای 89 آیه بوده و حدود سالهای 5 و6 بعثت نازل شده است.

44. دُخان (دود)

در آیه 10 می‌ گوید: «منتظر روزی باش که آسمان دودی فراگیرنده مردم را فراهم می‌آورد و عذابی دردناک است.»

بعضی این دود را از علائم رستاخیز و پیش درآمد قیامت دانسته‌اند، برخی گفته‌اند در قیامت، بعنوان عذاب، دودی که چشم و گوش منافقان را پر می‌کند ظاهر خواهد شد.

بعضی هم این را تحقق یافته می‌دانند ومی‌گویند در اثر تکذیب و روگردانی مردم از دعوت پیامبر قحطسالی و تنگدستی چنان کرد که مردم وقتی با چشم‌های ناتوان به آسمان نگاه می‌کردند،آنرا پرشده از دود، می‌دیدند. در هر صورت، سوره متضمن بیم دادن کسانی است که در قرآن و دعوت حق شک دارند وآنانرا نسبت به عذاب دنیا وآخرت، هشدار می‌دهد.

و داستان موسی و سرانجام فرعون را نمونه‌ای از عذاب دنیوی، و کیفرهای گوناگون جهنم را نمونه‌ای از عذاب آخرت بیان می‌کند.

این سوره 59 آیه دارد و در سال 4 بعثت، در مکه نازل گردیده است. توصیه شده که این سوره در نمازهای واجب و مستحب خوانده شود.

45. جاثِیه (به زانو افتاده)

اینکه در قیامت، هر امتی به زانو در می‌آیند و برای رسیدگی به حسابشان حاضر می‌شوند در آیه 28 ذکر شده است. مظهری است از سلطه کامله خداوند در قیامت.

سوره با بیان مطالب توحیدی و شریعت پیامبر و لزوم توجه به آیات و نشانه‌های الهی شروع شده و با بیان تهدید آمیز نسبت به مستکبران اعراض‌گر از آیات خدا و هوا پرست و گمراه ادامه می‌یابد و با بیان ثبت اعمال و بازبینی آن در قیامت و کیفرهای اخروی پایان می‌گیرد.

از نامهای دیگر سوره، «شریعت» و «دهر» است.

از سوره‌های مکی است و مشتمل بر 37 آیه بوده و در سال 8 بعثت نازل شده است.

46. اَحقاف (نام سرزمین قوم عاد در نزدیکی یمن)

درآیه 21می‌خوانیم: «حضرت هود، قوم خویش (عاد) را در سرزمین احقاف، از عذاب خدا بیم داد.» احقاف در قسمت جنوبی عربستان بوده و الان آثاری ازآن باقی نمانده است.

هلاکت قوم هود و اقوامی دیگر در پیرامون مکه و نیز ایمان آوردن گروهی از جن، همچنین مطالبی درباره معاد، توحید و نبوت، از مسائل دیگر این سوره است. و در پیام پایانی سوره، فرمان صبر و بردباری به پیامبر می‌دهد این سوره با 35 آیه، در مکه نازل شده است.

47. محمد (ص) (نام پیامبر بزرگ اسلام)

نام «محمد» «ص» در دومین آیه این سوره آمده است.

سوره توصیفی است از کافران و روش‌ها و عملکردهای آنان و نیز توصیفی است از مؤمنان و اعمال نیک و صفات پاکشان، از نعمتهای نازله بر مومنین و عقوبتهای وارده بر کافران سخن می‌گوید. مقایسه‌ایست میان این دو جناح حق و باطل در دنیا وآخرت. و بیانگر این است که مقابله و مخالفت آگاهانه کفار با پیامبر و دین خدا فقط به زیان خودشان خواهد بود.

نام دیگر این سوره «قتال» است. چرا که عنصر بارز جنگ با کفار و فرمان موضعگیری قاطع در برابرشان، از پیشانی این سوره انقلابی آشکار است، همچنانکه از لحن آیات هم پیداست این سوره در مدینه. در دوره قدرت وآمادگی رزمی مسلمین نازل شده است و 38 آیه دارد.

48. فَتح (پیروزی)

درآیه اول از پیروزی بزرگی که به یاری خدا نصیب پیامبر شد، یاد شده است. فتحی که در «صلح حدیبیه» فراهم آمد. پیامبر همراه 1400 نفر به جنگ مشرکین بیرون آمد. امیدی به بازگشت پیروزمندانه و بسلامت نبود ولی سرانجام با قرارداد آتش بس 10 ساله، بدون درگیری به مدینه باز گشتند.

همین قرار داد، پیروزی‌های بزرگ دیگری بدنبال داشت، مانند فتح خبیر در سال هفتم هجری و فتح مکه به همراه 12 هزار سرباز مسلمان در سال 8 هجری و مسلمان شدن تعداد زیادی از مشرکین در این فاصله. (به فتح مکه در آیه 27 این سوره اشاره شده است.) اینهاست آن «فتح مبین» که سوره به آن نام، مشهور گشته است. سوره بیشتر مربوط است به امور داخلی مسلمین در ارتباط با بیعت مردم و سخنان عافیت طلبان و جوسازان و همچنین اشاره به خلق و خوی جاهلی مردم در گذشته و راه مبنی بر تقوا که پیامبر آورده درآخرین آیه ضمن بیان رسالت محمد، به خصوصیات اصحابش اشاره می‌کند از جمله به: «اشداء علی الکفار رحماء بینهم» یاران پیامبر (ص) نسبت به کفار شدید و سخت گیرند اما نسبت به یکدیگر مهربان می‌باشند.

این سوره در سال 6 هجری در مدینه پس از قرارداد صلح حدیبیه نازل شده و دارای 29 آیه می‌باشد.

49. حجرات (حجره‌ها و اطاقها)

در آیه 4 نکوهشی از آندسته بی خردانی شده که بدون رعایت نکات اخلاقی از بیرون و پشت پنجره با فریاد پیامبر را صدا می‌کردند.

این سوره مشتمل است بر نکاتی از ادب و اخلاق مسلمان در رابطه با خدا و پیامبر و جلو نیفتادن از آنها، سفارش به اصلاح بین مسلمانان و همنوعان و برخی نظامات اجتماعی، و کلاً سوره‌ای است اخلاقی، که از تمسخر و استهزاء سوءظن، تجسس و غیبت نهی می‌کند و از همه مردم، کسی را برتر می‌داند که با تقواتر است «ان اکرمکم عندالله اتقاکم»-آیه13.

این سوره که 18 آیه دارد، مدنی است و در سال 7 هجری نازل شده است.

50. ق (از حروف رمز اوائل سوره‌ها)

بستر کلی این سوره، معاد و احوالات مردم در قیامت است و در کنار این مسئله، از خلقت انسان تا مرگش و پس خدا سخن به میان آمده است و یادی از بعضی اقوام تکذیب کننده که گرفتار عذاب خدا شدند.

45 آیه دارد و در سال پنجم بعثت در مکه نازل شده است. و دعوت سوره، به تحمل و استقامت و صبر، در برابر حرفهای مشرکین است.

ادامه دارد.